Duże zainteresowanie nauczycieli wychowania fizycznego tematem oceniania świadczy o niesłabnącym sporze zarówno wśród praktyków, jak i teoretyków tej dziedziny. W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie „oceniać, czy nie oceniać na lekcjach wf” środowisko od wielu lat jest podzielone na zwolenników jednej i drugiej strony tego sporu.
Zgodnie z aktualnym stanem prawnym wychowanie fizyczne jest jednym z obowiązkowych przedmiotów szkolnych podlegających ocenie, a więc pytanie nie powinno brzmieć, czy oceniać, ale co i jak oceniać Jedno jest pewne. Ocenianie to jedna z najtrudniejszych czynności w pracy nauczyciela wychowania fizycznego i budzi wiele emocji oraz kontrowersji zarówno wśród uczniów, ich rodziców, jak i samych nauczycieli.
Zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych ocena z wychowania fizycznego obejmuje:
- wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć,
- systematyczność udziału ucznia w zajęciach,
- aktywność ucznia w działaniach podejmowanych przez szkołę na rzecz kultury fizycznej. (1)
Ocenie podlega więc to, czy:
- uczeń wykazuje odpowiednie zaangażowanie podczas lekcji,
- osiąga wyniki adekwatne do jego możliwości,
- prezentuje właściwą postawę wychowawczą, stosunek do przedmiotu, innych uczniów, którą można określić jako „fair play”,
- regularnie uczestniczy w zajęciach, ma odpowiedni strój,
- bierze udział w imprezach sportowych, takich jak szkolny dzień sportu, turnieje międzyklasowe (zarówno jako uczestnik, jak i organizator lub sędzia),
- reprezentuje szkołę w zawodach sportowych,
- uczestniczy w rekreacyjnych zajęciach pozalekcyjnych,
- jest zaangażowany w działalność turystyczno-krajoznawczą szkoły?
Wiele kontrowersji i wątpliwości budzi ocenianie w warunkach zdalnego nauczania, które nakłada dodatkowe obowiązki na nauczyciela, np.:
- powiadomienie rodziców o sposobie realizacji nauki zdalnej,
- weryfikacja treści podstawy programowej i programu nauczania,
- wybór odpowiednich metod kształcenia.
W przypadku przejścia na zdalne nauczanie na dłuższy czas do obowiązków dyrektora szkoły należy ustalenie odpowiedniego systemu oceniania oraz dostosowanie przedmiotowych zasad oceniania uwzględniających zapewnienie bezpieczeństwa w sieci i przestrzeganie norm czasu korzystania z urządzeń elektronicznych przez uczniów. Zdalne ocenianie należy dostosować do indywidualnych warunków, jakie stworzy szkoła lub placówka oraz możliwości technicznych uczniów.
Szukając odpowiedzi na pytanie o sens oceniania na zajęciach wychowania fizycznego, należałoby zastanowić się nad tym, jakie funkcje spełnia ocena z tego specyficznego przedmiotu? Teoretycy dydaktyki, chociaż różnią się w klasyfikowaniu funkcji oceny z wf, są zgodni co do stwierdzenia, że w systemie klasowo-lekcyjnym oprócz funkcji dydaktycznej, informującej o stopniu osiągnięcia celów wytyczonych przez przyjęty program nauczania, dającą podstawę do porównania wyników uczniów, klas i szkół, ocena pełni również funkcję wychowawczą i społeczną. Stanowi zatem środek wywierania wpływu na wolę ucznia, jego aktywność i motywację do nauki. Kształtuje przy tym jego relacje z zespołem klasowym, czasem ma także wpływ na wybór kierunku studiów, kariery zawodowej.
Kluczową sprawą jest to, aby ocena szkolna wyrażona cyfrą, symbolem, słowami lub gestem miała dla ucznia określoną wartość, z którą będzie się on utożsamiał, a przez to traktował jako sprawiedliwą i obiektywną. Warto przy tym potraktować ocenianie na zajęciach wychowania fizycznego jako okazję do wyrażenia pochwały. Nie ma takiego ucznia, który nie posiada żadnych cech zasługujących na aprobatę. Nawiązanie do nich poprzez dobrą ocenę i zachęcenie do pracy nad sobą może uratować niejednego ucznia przed porażką i przedwczesnym wypadnięciem z systemu edukacji. Takie potraktowanie procesu oceniania może sprawić, że lekcje wf staną się swoistym „kołem ratunkowym” dla uczniów z niepowodzeniami szkolnymi. Natomiast traktowanie oceny jako mechanizmu przymusu, nagradzania i karania kończy się zwykle zniechęceniem uczniów do nauki i dbałości o własny wszechstronny rozwój.
Zmiana w podejściu do oceniania z wychowania fizycznego ma swoje odzwierciedlenie w rozporządzeniu MEN z dnia 10 czerwca 2015 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych. Wśród kryteriów oceniania znajdziemy tam:
- wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć,
- systematyczność udziału ucznia w zajęciach,
- aktywność ucznia w działaniach podejmowanych przez szkołę na rzecz kultury fizycznej.(2)
Jest to podejście do oceniania znacznie odbiegające od tradycyjnego, niestety nadal funkcjonującego w niektórych szkołach, a polegającego na stosowaniu równych dla wszystkich wymagań, kładzeniu nacisku na posłuszeństwo uczniów, umiejętności i sprawność fizyczną. Co zatem z oceną sprawności fizycznej? Czy zrezygnować z testowania uczniów?
Znajomość poziomu sprawności fizycznej uczniów jest ważna, szczególnie w momencie planowania pracy przez nauczyciela, nie może jednak decydować o ocenie z wychowania fizycznego. Najmniejsze znaczenie w ocenie wyrażonej stopniem ma określenie poziomu sprawności fizycznej, a nawet postępu
w sprawności fizycznej. Wyniki testów mają zatem wartość diagnostyczną i informacyjną, a w ich interpretację i dokumentowanie warto zaangażować samych uczniów.
Aby uniknąć negatywnych emocji przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, należy stworzyć system maksymalnie obiektywny, uwzględniający wszystkie funkcje oceniania, informujący o postępach w nauce, motywujący do pracy i wspierający wysiłki ucznia. Warto przyjąć zasadę, według której oceniamy osiągnięcia uczniów, a nie ich brak. Przedmiotowe zasady oceniania powinny uwzględniać potrzeby ucznia, rodziców, nauczyciela i nadzoru pedagogicznego. Powinny się tam znaleźć wymagania edukacyjne stanowiące uszczegółowienie wymagań zapisanych w podstawie programowej. Wymagania edukacyjne dostosowuje się do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia.
Specyfika zdalnego nauczania spowodowała konieczność dostosowania przedmiotowych zasad oceniania do tej formy realizacji zajęć. Zdalne nauczanie poprzez uruchomienie inwencji nauczycieli i konieczność wykorzystania nowoczesnych narzędzi TIK ma również swoje zasługi dla uatrakcyjnienia procesu oceniania. Pojawiło się kilka ciekawych pomysłów, które wychodzą naprzeciw potrzebom uczniów i zmieniają nastawienie do oceniania wśród nauczycieli. Przykładem innowacyjnego podejścia do oceniania bieżącego jest grywalizacja na lekcji wf, pomysł zaczerpnięty z rzeczywistości korporacyjnej, wymyślony
i używany jako narzędzie zwiększające efektywność pracowników. Od kilku lat z sukcesami przeszczepiany jest na grunt edukacji. Idea związana jest z doświadczeniami obserwacji świata gier komputerowych, w których gracz, pokonując kolejne poziomy zaawansowania („levels”), zdobywając coraz wyższe miejsca w rankingach, zostaje wchłonięty w aktywność związaną z grą, poświęca na nią znaczne ilości czasu, wykazuje duży związek emocjonalny istotnie zwiększający motywację do aktywności. Każda lekcja wf może stanowić nowy odcinek gry, w którym uczestnicy zabawy, wykonując określone zadnia, zbierają punkty w różnej postaci pozycjonujące ich w rankingu graczy. Zadnia związane są z aktywnością ruchową i uzupełniane są o rozwiązywanie quizów na temat wiedzy ogólnej o sporcie i edukacji zdrowotnej. Nagradzany jest także sam udział w zajęciach, odpowiedni strój i zaangażowanie ćwiczących.
Innym przykładem grywalizacji jest koncepcja „Domowych Igrzysk Sportowych”, w których uczestnicy wcielają się w reprezentantów krajów biorących udział w zmaganiach sportowych. Konkurencje stanowią proste ćwiczenia możliwe do wykonania w warunkach domowych, dla których tworzymy system rywalizacji, odpowiedni ranking i sposoby punktowania. W nauczaniu zdalnym z wykorzystaniem gamifikacji przydatne są nowoczesne technologie. Przykładem jest platforma edukacyjna „Grow Uperion” zintegrowana z oprogramowaniem Teams. W ramach indywidualnego konta uczeń „hoduje” własne drzewko zaangażowania. Frekwencja, zdobyte punkty za wykonane i rozwiązane zadania oraz ćwiczenia powodują wzrost drzewka od ziarenka aż po owoce. Zaniechania skutkują wstrzymaniem rozwoju rośliny lub jej usychaniem. Prosta wizualizacja, widoczna dla innych uczestników, rodziców i nauczyciela przyczynia się do konkretyzacji efektów aktywności, stanowi pomoc w motywacji, zachętę do systematyczności oraz znaczne odciążenie czasowe procesu monitorowania i oceniania uczniów.
Dobrą propozycją dla nauczycieli szukających sposobu na usprawnienie systematycznej informacji zwrotnej na temat zaangażowania podopiecznych jest platforma edukacyjna „e-WF”. Zakładając własną grupę, mamy możliwość systematycznego monitorowania wpisywanych przez uczniów informacji na temat ich codziennej aktywności, porównywania wyników i tworzenia rankingów przydatnych w procesie oceniania. Platforma oferuje także możliwość monitowania parametrów zdrowotnych, śledzenia postępów, ankietowania członków grupy.
Uzupełnieniem propozycji zwiększających atrakcyjność oceniania są aplikacje elektroniczne do tworzenia quizów, gier i testów, takie jak: „Kahoot”, „Learning Apps”, „Quizlet”, „Quizizz” czy „Socrative”. W duchu grywalizacji możemy na przykład wyobrazić sobie stworzenie quizu – teleturnieju na wzór „Milionerów” o tematyce sportowej. Skutecznym narzędziem usprawniającym dokumentowanie i monitorowanie aktywności uczniów są również aplikacje elektroniczne o tematyce sportowej.
Ocenianie na lekcjach wychowania fizycznego jest koniecznym elementem procesu dydaktycznego. Od nas nauczycieli zależy, czy nasza „filozofia oceniania” przyczyni się do wzrostu zaangażowania i będzie zachęcała uczniów do rozwoju (niezależnie od ich możliwości), czy wręcz odwrotnie u wielu uczniów (tych mniej utalentowanych fizycznie w szczególności) będzie źródłem frustracji i w skrajnych przypadkach przyczyną unikania lekcji wychowania fizycznego. Musimy mieć świadomość, że tylko nowoczesne podejście do oceniania umożliwia zwiększenie motywacji ucznia, osiągnięcie przez niego sukcesu edukacyjnego niezależnie od wrodzonych cech sprawnościowych i postrzegania wychowania fizycznego jako ważnego przedmiotu wspierającego wszechstronny rozwój ucznia.
(1) §9.1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych.
(2) §11 Rozporządzenia MEN z dnia 10 czerwca 2015 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych.
Tomasz Szuszkiewicz, konsultant ds. wychowania fizycznego i edukacji prozdrowotnej W-MODN w Elblągu