Wśród ćwiczeń kompozycyjnych wiele jest takich, które choć nie służą konkretnym celom praktycznym, zmuszają uczniów czy wychowanków do pomysłowości, bawią a w efekcie rozwijają wyobraźnię plastyczną. Rezultat tych ćwiczeń jest zwykle niespodzianką zarówno dla nauczyciela jak i dla ucznia.
Ćwiczenia tego typu wciągają i angażują do tego stopnia, że nauczyciel i uczniowie doznają zniecierpliwienia, gdy trzeba czasem dokończenie zadania – ze względu na czas przenieść na kolejną lekcję. Ćwiczenie, które chciałbym opisać jest bardzo proste i polega na przekształceniu form znanych z życia na formy nowe, w nowym układzie i co najważniejsze w nowej zgoła funkcji.
Tematem zajęć będzie … odkurzacz. Zaczynamy od dokładnego omówienia formy naszego urządzenia oraz określenia poszczególnych detali. Jest to konieczne z tego względu, że przecież będziemy rezygnować z tych znanych funkcji na rzecz nowych, wymyślonych, uzależnionych od tego co będziemy z tego materiału budować. Po tym wprowadzeniu zaproponujcie Państwo uczniom tworzenie nowej figuracji tzn. budowanie z elementów rozebranego odkurzacza – przez nowe połączenie i zależności między innymi – innej rzeczywistości. Jak łatwo zauważyć zabiegi formalne mają charakter przede wszystkim kompozycyjno-konstrukcyjny. Ale nie tylko. Przy omawianiu końcowym prawdopodobnie okaże się, że i kolor odegrał ważną rolę. Aby poszukiwania Waszych uczniów były możliwie konkretne, określcie Państwo kierunki poszukiwań, zachęcając, aby każdy wybrał interesującą go dziedzinę: stworzenie nowej maszyny, wizji architektonicznej, rzeźby wolno-stojącej. Ze względu na specyficzne warunki natury technicznej (praca zdalna) wykonanie ćwiczenia ograniczcie Państwo do pracy na płaszczyźnie. Wasi uczniowie będą swobodnie szukać form, jakich jeszcze nie było. Być może będzie to maszyna o bardzo zróżnicowanym kształcie, wizja jakiejś architektury z fantastycznego miasta przyszłości lub zestaw form uporządkowanych, ale nie służących żadnym określonym celom. Ponadto wskazane jest zwielokrotnienie ilościowe poszczególnych detali, dzielenie detali wzdłuż i w poprzek, zmniejszanie lub powiększanie skali dowolnych części w stosunku do innych rzeczy. Przy realizacji tego ćwiczenia pojawią się zapewne nowe, ciekawe problemy formalne, które trzeba od razu rozwiązywać.
Na przykład sprawa stosowania koloru, uczniowie powinni mieć pełną swobodę rozwiązań kolorystycznych, ale trzeba zwrócić uwagę, że nie można takiej kompozycji malować podobnie jak maluje się martwą naturę. Niech zafunkcjonuje tzw. „kolor wymyślony”, uzależniony od układu kompozycyjnego danej pracy. Inny problem formalny, który może się pojawić to konflikt między rozbudowanymi strukturami nowej maszyny albo architektury, a konieczność stosowania logicznej kompozycji ograniczonej powierzchnia kartki papieru. Na podsumowanie warto dodać, że współczesność niesie ze sobą ogromne bogactwo propozycji organizowania rzeczywistości i że istnieje konieczność uznawania różnorodnych postaw, koncepcji i pomysłów. Mam nadzieję, że podczas podsumowania „twórczych działań” rozwinie się ożywiona wymiana zdań, ścierać się będą różne postawy i poglądy. Nie szczędźcie Państwo swoim podopiecznym rad i wskazówek, ale zawsze kładźcie nacisk na konieczność stworzenia własnej koncepcji zadania. A więc do dzieła….
Łukasz Kogut - konsultant ds. edukacji plastycznej