Uczniowie z województwa warmińsko-mazurskiego nie osiągają wysokich wyników na egzaminie ósmoklasisty. W roku szkolnym 2021/2022 poprawiły się co prawda wyniki z języka polskiego, ale do sukcesu jeszcze daleko. Poniższy artykuł to próba wskazania działań, które mają wpływ na podniesienie efektów kształcenia.
Zaczynamy od motywowania i stylu nauczania, bo czasami zapominamy, jak wielki mają one wpływ na zaangażowanie uczniów. Mamy przecież świadomość, że niczego ich nie nauczymy, jeżeli oni sami nie będą chcieli, jeżeli nie poczują się odpowiedzialni za efekty własnej pracy.
W artykule koncentruję się na trzech obszarach z podstawy programowej, czyli na kształceniu literackim i kulturowym, kształceniu językowym i samokształceniu (obszar I, II i IV z PP). Działania dotyczące doskonalenia umiejętności tworzenia wypowiedzi o charakterze argumentacyjnym i twórczym oraz innych krótszych form wypowiedzi (obszar III) to materiał na osobny artykuł.
- Zadbaj o wysoką samoocenę ucznia – nie ma nic gorszego niż rodzice i nauczyciele, którzy podcinają dziecku skrzydła. Wiara w ucznia (tzw. optymizm nauczyciela), w jego możliwości jest kluczowa, co potwierdzają rozliczne badania, ale też nasze własne doświadczenia. Największym wrogiem sukcesu jest obawa, że sobie nie poradzimy. Dlatego tak ważne jest, szczególnie w odniesieniu do uczniów z trudnościami, wsparcie ze strony nauczyciela i narracja typu: „wierzę w Ciebie”, „zobacz, ile już potrafisz”, „jeszcze odrobina wysiłku i uda się…”. Jeżeli chcemy, by uczeń uwierzył w siebie i zaczął podejmować wysiłek rozwiązania każdego zadania, musi zmienić się nasz styl pracy, z nastawienia na szukanie i wytykanie błędów na nastawienie na sukces ucznia. Najlepszym podsumowaniem niech będą słowa wybitnego polskiego pedagoga Janusza Korczaka : Większość nauczycieli traci czas na zadawanie pytań, które mają ujawnić to, czego uczeń nie umie, podczas gdy nauczyciel z prawdziwego zdarzenia stara się za pomocą pytań ujawnić to, co uczeń umie lub czego jest zdolny się nauczyć.
- Pamiętaj, że Twój sposób i styl nauczania ma ogromny wpływ na motywację ucznia. Ważne są metody i techniki, które stosujesz na lekcjach. Czy potrafisz zaktywizować uczniów, czy znają oni cel lekcji, czy otrzymują jasną informację zwrotną, co zrobili dobrze, co należy poprawić? Ważny jest jasny przekaz i dobre relacje (najwięcej uczymy się od osób, które lubimy i szanujemy). Poza tym w ławkach szkolnych (a w okresie pandemii przed monitorami komputerów) zasiadają uczniowie o nastawieniu bardzo pragmatycznym, dlatego skuteczni w uczeniu jesteśmy wtedy, gdy potrafimy pokazać korzyści, możliwości wykorzystania wiedzy i umiejętności również poza szkołą, czyli przekonująco odpowiedzieć na pytanie, po co się tego uczymy.
- Przeanalizuj polecenia i ćwiczenia w testach i sprawdzianach oraz w podręczniku, z którego uczysz, pod kątem ich zgodności z podstawą programową w kl. IV-VII, a w VIII klasie w roku szkolnym 2021/2022 z wymaganiami egzaminacyjnymi (rozporządzenie MEN z 16 grudnia 2020 r.). Uczymy, odnosząc się do wymagań szczegółowych (treści nauczania) zapisanych w podstawie programowej. Podręcznik to pomoc metodyczna, a zestaw lektur to część podstawy programowej.
- Sprawdź, czy wszyscy uczniowie opanowali technikę czytania. Tylko płynne, poprawne i wyraźne czytanie pozwala uczniowi przejść na kolejne etapy (rozumienia tekstu i jego krytyczno-twórczej analizy). Jeżeli z diagnozy (np. testu Lausza/Konopnickiego) wynika, że umiejętność czytania nie została opanowana, zorganizuj przynajmniej dwumiesięczne ćwiczenia (indywidualne głośne czytanie, codziennie po 15 minut w obecności osoby, która dobrze czyta – liczy się systematyczność!). W starszych klasach można pracować online. W działania na rzecz poprawy czytania powinni być zaangażowani wszyscy nauczyciele ze szkoły.
- Pracuj z tekstem z wykorzystaniem różnych metod i technik multisensorycznych (np. ANTARES, metody pięciu kroków, śladów Twojego myślenia), bogacąc słownictwo, objaśniając znaczenia dosłowne i przenośne, doskonaląc czytanie ze zrozumieniem (w tym określanie tematyki i problematyki tekstu, wyszukiwanie informacji wyrażonych wprost i pośrednio, odróżnianie informacji ważnych od drugorzędnych).
- Ćwicz jak najczęściej argumentowanie. Zaczynaj w czwartej klasie od prostych przykładów. Zachęcaj uczniów do formułowania argumentów podczas tworzenia wypowiedzi ustnych i pisemnych, do uzasadniania swojego zdania poprzez odwołanie się do przykładów z utworów literackich i życia codziennego. Na każdej lekcji powinno się pojawić przynajmniej jedno zadanie pisemne skonstruowane według schematu: polecenie + uzasadnienie. W VII-VIII klasie najlepiej z podaniem dwóch argumentów i dwóch przykładów.
- Pracując z tekstem, proponuj uczniom ćwiczenia porządkujące wypowiedź. W tekstach literackich (zarówno przy omawianiu całej lektury, jak i fragmentów) oraz nieliterackich doskonal umiejętność m.in. odtwarzania chronologii wydarzeń, układania planu, nadawania tytułów fragmentom i akapitom tekstu, tworzenia pytań do poszczególnych akapitów, dostrzegania relacji między częściami wypowiedzi (np. tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie).
- Pamiętaj o funkcjonalnym kształceniu treści językowych. Na przykład ćwicz na lekcjach określanie funkcji części mowy/zdania w wypowiedziach, wprowadzaj różnorodne ćwiczenia redakcyjne w zakresie składni i leksyki, m.in. polegające na przekształceniu, uzupełnianiu tekstu. Wykorzystuj do tego typu działań fragmenty lektur i teksty nieliterackie.
- Integruj na lekcjach kształcenie literackie, językowe, tworzenie wypowiedzi i samokształcenie, czyli cztery obszary z podstawy programowej/wymagań egzaminacyjnych. Nie dziel lekcji języka polskiego na „literackie”, „gramatyczne” czy „ortograficzne”. Dbaj o to, by uczniowie jak najczęściej zapisywali swoje odpowiedzi i rozwiązania, stosując w nich zróżnicowaną składnię i leksykę.
- Na każdej lekcji (w klasie ósmej w szczególności) przynajmniej jedno zadanie powinno mieć charakter powtórzeniowy. Tylko spiralny sposób uczenia i częste powtarzanie powoduje uporządkowanie i ugruntowanie wiedzy i umiejętności uczniów.
- Wykorzystuj ćwiczenia z arkuszy egzaminacyjnych, Informatora, wiązek zadań zamieszczonych na stronach Centralnej Komisji Egzaminacyjnej przy omawianiu lektur i innych treści z podstawy programowej oraz przygotowując bank zadań dla swoich koleżanek i kolegów na ewentualne zastępstwa. Efektywne wykorzystanie zastępstw to ważny czynnik podnoszący wyniki.
- Nie przesadzaj z egzaminami próbnymi. Rozwiązywanie arkuszy egzaminacyjnych, np. raz w miesiącu wcale nie przynosi spodziewanych efektów. Dużo skuteczniejsze jest korzystanie z wybranych ćwiczeń z arkuszy oraz zachęcanie uczniów do układania pytań do tekstu, zadań i poleceń do tekstów typowych dla sytuacji egzaminacyjnej, czyli KO, WW, PF, na dobieranie (AB/CD), z luką.
- Planuj pracę z wykorzystaniem fiszki autokorektywnej (nic tak nie uczy samodzielności i odpowiedzialności za efekty nauki). Fiszka autokorektywna TIK to dwa slajdy w prezentacji, jeden z poleceniem (zadaniem), drugi z poprawną odpowiedzią i sposobem oceniania. Nauczyciel odsłania pierwszy slajd, uczniowie wykonują zadanie, wybrany uczeń prezentuje swoje rozwiązanie, następnie nauczyciel odsłania slajd z poprawną odpowiedzią. Uczniowie w klasie dokonują autokorekty. U współczesnych uczniów dominuje wzrokowo-kinestyczny typ percepcji, więc dużo więcej zrozumieją i zapamiętają, gdy zobaczą zapisane polecenie, samodzielnie wykonają zadanie i dokonają jego autokorekty. Przykładowe propozycje lekcji z wykorzystania fiszki autokorektywnej w formie prezentacji multimedialnej można znaleźć na stronie naszego Ośrodka.
- Planuj lekcję według schematu:
- Wprowadzenie. W tej części lekcji powinny się pojawić, np.:
- ćwiczenia na „rozgrzewkę” doskonalące np. spostrzegawczość, pamięć, grafomotorykę, umiejętność koncentracji, myślenia dywergencyjnego i konwergencyjnego,
- ćwiczenia wprowadzające w temat lekcji. Ważnym czynnikiem motywującym jest zaprezentowanie uczniom celów lekcji (językiem dla nich zrozumiałym) oraz przedstawienie im korzyści wynikających z aktywnej pracy na lekcji.
- Część zasadnicza.
- Podsumowanie lekcji. Nie należy przesadzać z zadaniami domowymi. Lepiej w tym zakresie stosować elementy lekcji odwróconej, co pozwoli nam zaoszczędzić czas spędzany przez uczniów samodzielnie nad tekstem (np. z podręcznika) w trakcie zajęć i wykorzystanie go na interakcję z klasą i nauczycielem. Mnóstwo czasu „tracimy” na lekcjach na proste ćwiczenia, które uczeń mógłby wykonać samodzielnie w domu. Na przykład przeczytanie tekstu (doskonalenie umiejętności czytania) i odpowiedź na proste pytania do tekstu (wyszukiwanie informacji podanych wprost).
- Wprowadzenie. W tej części lekcji powinny się pojawić, np.:
- Pamiętaj, że nauczyciele wszystkich przedmiotów są zobowiązani do kształcenia kompetencji kluczowych, w tym „rozumienia i tworzenia informacji”. Warto przeszkolić radę pedagogiczną pod tym kątem.
Więcej w artykułach dostępnych w "Doskonaleniu Otwartym" nr 2020/1:
- Beata Gadomska, "Kompetencje kluczowe okiem dyrektora szkoły",
- Marlena Derlukiewicz, "Doskonalenie w kl. IV-VIII na innych przedmiotach niż język polski kompetencji kluczowej z zakresu rozumienia i tworzenia informacji".
Marlena Derlukiewicz
konsultant ds. języka polskiego