Już teraz przygotowuj swojego ucznia do pracy w zawodzie…?

Autor Opublikowano

W tytule artykułu celowo nie wskazuję o jakim zawodzie myślę… Czy dziś można go określić? Może dla Tych nauczycieli, którzy pracują w szkołach kształcących w zawodach, temat nie wydaje się zbyt skomplikowany, ani tajemniczy. Dla Tych zaś, którzy swoją zawodową codzienność zakorzenili w strukturę szkoły podstawowej czy liceum ogólnokształcącego sprawa wygląda już nieco inaczej.

Z raportu Gumtree.pl 2017 „Aktywni+. Przyszłość rynku pracy” wynika, że prawie połowa znanych obecnie zawodów (47%) zostanie zastąpiona pracą maszyn w ciągu najbliższych 25 lat. Roboty mają zastąpić 800 mln miejsc pracy do 2030 roku.

W świecie poddanym transformacji ku nieznanemu bardzo trudno sformułować jest długookresowy, strategiczny program rozwijania kompetencji potrzebnych za lat dziesięć, dwadzieścia, trzydzieści i więcej. Kompetencje przyszłości w większości nie są znane i nie mogą być znane, a podstawową „kompetencją przyszłości” jest umiejętność nabywania nowych kompetencji, które okażą się niezbędne w przyszłości. To oznacza, że młodych ludzi od najmłodszych lat należy przygotowywać do aktywnego uczestnictwa w procesie uczenia się przez całe życie i rozwijania przydatnych do tego umiejętności. [1]

Zakłada on potrzebę, a nawet konieczność uczenia się zarówno w instytucjach szkolnych (edukacja formalna), jak i na różnego typu i poziomu kursach, szkoleniach, warsztatach (edukacja pozaformalna) oraz podczas pracy zawodowej i relacji z innymi ludźmi (edukacja nieformalna).

edukacjaedukacja

Idea, o której mowa, znana jest od setek lat, ale nabrała nowego znaczenia w dzisiejszych czasach, charakteryzujących się niespotykanym dotąd przyspieszeniem cywilizacyjnym, obejmującym wszystkie sfery życia współczesnego człowieka. Nawet najlepsze wykształcenie zdobyte w ramach edukacji formalnej już po kilku latach wymaga rekonstrukcji polegającej nie tylko na aktualizacji skończonego kierunku kształcenia, lecz także na integracji z wykształceniem przypisywanym dotychczas innym, nie zawsze pokrewnym kierunkom, a w przypadku kształcenia na poziomie wyższym – dyscyplinom naukowym. Stopień złożoności problemów społecznych i zawodowych jest bowiem obecnie tak wysoki, że wymaga łączenia wykształcenia z wielu dziedzin. Wykształcenie medyczne nie wystarcza już do efektywnego zarządzania placówkami służby zdrowia, wykształcenie techniczne wspomagane jest często programami z pogranicza psychologii i socjologii, a w badaniach w dziedzinie nauk społecznych nie można nie uwzględnić podejścia metodologicznego specyficznego dla psychologii, socjologii, pedagogiki, a także nauk o pracy. [2]

Według raportu „Future Work Skills 2020” opracowanego przez Institute for the Future for the University of Phoenix Research Institute obecnych uczniów czeka: ciągłe uczenie się i przekwalifikowanie się, mobilność, elastyczność, specjalizacja w jednej dziedzinie i szeroka wiedza z pozostałych; praca w międzynarodowym środowisku (znajomości języków obcych, umiejętności interpersonalne, otwartość, komunikatywność, czy umiejętność pracy w zespole); praca w wirtualnych zespołach (umiejętności interpersonalne, umiejętności cyfrowe, samodyscyplina); praca w szumie informacyjnym (analiza, synteza, interpretacja, prezentacja); programowanie (kreatywne, innowacyjne myślenie). [3] Raport opracowany przez amerykański Uniwersytet w 2011 roku wyraźnie wskazał te umiejętności, które powinni posiadać wkraczający dziś na rynek pracy.

Rozpoczynająca się właśnie czwarta rewolucja przemysłowa związana z dynamicznym rozwojem nowych technologii, będzie miała jeszcze większy wpływ na rynek pracy niż pierwsza (era pary), druga (era energii elektrycznej) czy trzecia (era cyfryzacji). [4] I jakie wobec powyższego podejmować działania, aby sprostać temu wyzwaniu?

Analogicznie do lat poprzednich Minister Edukacji i Nauki pismem z dnia 8 lipca 2021 roku oficjalnie ogłosił (wg art. 60 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 roku – Prawo oświatowe - t.j. Dz. U z 2021, poz. 1082, tj. minister właściwy do spraw oświaty i wychowania ustala podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa, w tym zadania z zakresu nadzoru pedagogicznego), obowiązujące w roku szkolnym 2021/2022 kierunki realizacji polityki oświatowej państwa. [5] Z analizy przedstawionych zapisów jednoznacznie wynika, że rząd obok wzmacniania wychowawczej i profilaktycznej funkcji szkoły; przeciwdziałaniu negatywnym skutkom pozostawania w izolacji zarówno uczniów, jak i nauczycieli; scharakteryzowania roli i znaczenia rodziny oraz zagadnień ekologicznych wyraźnie zaznaczył miejsce do wdrażania Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030 – rozwoju umiejętności zawodowych w edukacji formalnej i pozaformalnej, w tym uczeniu się dorosłych.

Warto przeanalizować te dokumenty (część ogólną i szczegółową – w załączeniu), które zostały opracowane w wyniku konsultacji, z uwzględnieniem wymogów wynikających z Umowy Partnerstwa, rekomendacji raportu „Strategia Umiejętności OECD: Polska” oraz założeń Nowego Europejskiego Programu na rzecz Umiejętności. Celem nadrzędnym Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030 (część ogólna) jest tworzenie możliwości i warunków do rozwoju umiejętności niezbędnych do wzmocnienia kapitału społecznego, włączenia społecznego, wzrostu gospodarczego i osiągnięcia wysokiej jakości życia. [6] Jego realizacja opiera się na sześciu obszarach priorytetowych, tj.:

  • Podnoszeniu poziomu umiejętności kluczowych u dzieci, młodzieży i osób dorosłych;
  • Rozwijaniu i upowszechnianiu kultury uczenia się nastawionej na aktywny i ciągły rozwój umiejętności;
  • Zwiększeniu udziału pracodawców w rozwoju i lepszym wykorzystaniu umiejętności;
  • Budowaniu efektywnego systemu diagnozowania i informowania o obecnym stanie i zapotrzebowaniu na umiejętności;
  • Wypracowaniu skutecznych i trwałych mechanizmów współpracy i koordynacji międzyresortowej oraz międzysektorowej w zakresie rozwoju umiejętności;
  • Wyrównywaniu szans w dostępie do rozwoju i możliwości wykorzystania umiejętności. [7]

Realizacja wskazanych priorytetów ma przyczynić się do rozwoju umiejętności odpowiednich do potrzeb osób uczących się, społeczeństwa i gospodarki. ZSU 2030 (część szczegółowa) jest operacjonalizacją priorytetów i głównych kierunków działań ujętych w ZSU (część ogólna), które zdefiniowano następująco:

  • Obszar oddziaływania I: Umiejętności podstawowe, przekrojowe i zawodowe dzieci, młodzieży i osób dorosłych.
  • Obszar oddziaływania II: Rozwijanie umiejętności w edukacji formalnej – kadry zarządzające
  • Obszar oddziaływania III: Rozwijanie umiejętności w edukacji formalnej – kadry uczące
  • Obszar oddziaływania IV: Rozwijanie umiejętności poza edukacją formalną
  • Obszar oddziaływania V: Rozwijanie i wykorzystanie umiejętności w miejscu pracy
  • Obszar oddziaływania VI: Doradztwo zawodowe
  • Obszar oddziaływania VII: Współpraca pracodawców z edukacją formalną i pozaformalną
  • Obszar oddziaływania VIII: Planowanie uczenia się przez całe życie i potwierdzanie umiejętności

Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030 obejmuje cały system edukacji i szkoleń, w tym edukację ogólną, edukację zawodową, szkolnictwo wyższe, edukację pozaformalną i uczenie się nieformalne. Uwzględnia zapotrzebowanie na określone umiejętności, ich dostępność, a także metody przewidywania zapotrzebowania na umiejętności, ich kształtowanie i rozwój, dostosowywanie do potrzeb rynku pracy i gospodarki, skuteczne zastosowanie oraz system zarządzania i koordynacji. Zapewnia ramy służące wspieraniu komplementarności polityki wspierającej rozwój, aktywizację i efektywne wykorzystanie umiejętności. [8]

W tym miejscu ważne okazuje się odwołanie do opracowanych materiałów w „The Future of Jobs 2018” Światowego Forum Ekonomicznego czy też do „Istoty uczenia się” OECD, które wskazują, że szkoła powinna uwrażliwiać się na kształtowanie umiejętności i modelowanie u młodych ludzi postaw niezbędnych do sprawnego funkcjonowania w świecie. Apele o przestawienie edukacji na nowe tory, prowadzące do rozwijania między innymi kompetencji kluczowych, płyną z wielu środowisk edukacyjnych i ekonomicznych. [9] Zatem rolą systemu edukacyjnego, a właściwie nauczycieli jest świadomość konieczności rozwijania uczniowskich kompetencji kluczowych, rozumianych jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw, wykraczających poza koncepcję skupiania się na samej "wiedzy" (akademickiej). Kształtowanie kompetencji tzw. transversalskills niezbędnych na rynku pracy, obejmujących: umiejętności matematyczno-przyrodnicze, umiejętności posługiwania się językami obcymi (w tym język polski dla cudzoziemców i osób powracających do Polski oraz ich rodzin), posługiwania się technologią informacyjno-komunikacyjną (ICT), umiejętność rozumienia (ang. literacy), kreatywność, innowacyjność, przedsiębiorczość, krytyczne myślenie, rozwiązywanie problemów, umiejętność uczenia się, umiejętność pracy zespołowej w kontekście środowiska pracy, jak również, nauczania eksperymentalnego zwiększą szansę młodych ludzi w przyszłości na samorealizację i rozwój osobisty, zatrudnienie, włączenie społeczne i aktywne obywatelstwo, będą decydowały o jakości życia. [10]

Kompetencje kluczowe nie są wyrazem edukacyjnego trendu czy mody. Hasło kompetencji kluczowych i nacisk na ich realizację pojawił się w 2006 roku, kiedy Rada Europejska 18 grudnia 2006 roku wydała zalecenia w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2006/962/WE). Wszystkie podstawy programowe były oparte o realizację tych kompetencji. Dlaczego temat powrócił później? Odpowiedź znajdujemy w „Zaleceniach Rady Europejskiej z dnia 22 maja 2018 roku w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2018/C189/01). W tym dokumencie nie tylko przypomniano jak ważny jest rozwój kompetencji kluczowych u uczniów, ale dokonano modyfikacji i rozszerzono obszar kompetencji. [11] Przedstawia to poniższa tabela.

tabelatabela

W ramach zaktualizowanych 22 maja 2018 roku przez Komisję Europejską kompetencji kluczowych możemy wyróżnić umiejętności podstawowe jak i przekrojowe (Komisja Europejska 2018b). Do umiejętności podstawowych należy tworzenie i prawidłowe rozumienie informacji pisemnej, rozwijanie myślenia matematycznego, posługiwania się językiem obcym oraz umiejętności w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii. Z kolei do umiejętności o charakterze ogólnym - przekrojowym zaliczyć możemy umiejętności informatyczne, obywatelskie związane z przedsiębiorczością. Umiejętności przekrojowe mają zastosowanie w wielu zawodach. Zwiększają wydajność pracowników, pozwalają osobom poszukującym pracy ubiegać się o stanowiska u większej liczby pracodawców, poprawiając w ten sposób szansę na zdobycie zatrudnienia. Stanowią także podstawę do rozwijania pozostałych umiejętności. Dzięki swojej uniwersalności ułatwiają funkcjonowanie w warunkach niepewności, w czasach, w których dynamiczne zmiany technologiczne skutkują szybkimi zmianami standardów kwalifikacji i kompetencji zawodowych. [12]

umiejetnosciPrzekrojoweumiejetnosciPrzekrojowe

Zintegrowana Strategia Umiejętności — część ogólna.

Niejako wyzwanie w zakresie wspierania kształcenia, szkolenia i uczenia się przez całe życie ukierunkowanych na kompetencje uznaje się wspieranie nauczycieli i pozostałej kadry edukacyjnej.
Wobec tego warto na bieżąco korzystać z oferty szkoleniowej, przygotowanej przez Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Elblągu i z Naszego Ośrodka poczynić profesjonalnego partnera, który pomoże w rozwijaniu podejść ukierunkowanych na kompetencje, zmianie metod nauczania, tworzeniu innowacyjnych praktyk czy stosowaniu nowych technologii, w tym technologii cyfrowych, a także w nawiązywaniu ścisłej współpracy z zagranicznymi strukturami poprzez wykorzystywanie programów takich jak eTwinning czy Erasmus+.

Jest to szczególnie ważne przy realizacji podstawy programowej kształcenia ogólnego napisanej dla każdego przedmiotu osobno, w której określone zostały cele do realizowania w poszczególnym typie szkoły, nakierowane na rozwój umiejętności. Ważne jest także po to, aby innowacyjnie uczyć ze stosowaniem pracy projektowej, odwróconej lekcji, zespołowego rozwiązywania rzeczywistych problemów i niestandardowego myślenia, otwierając tym samym przestrzeń dla pełnego sprawowania nadzoru pedagogicznego przez każdego dyrektora szkoły (art. 55 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe - t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 1082). Ale najważniejsze jest chyba to, aby każdego ucznia umiejętnie przygotowywać do pełnienia ról zawodowych w tak dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości.

Bibliografia:

1. Poza horyzont. Kurs na edukację. Przyszłość systemu rozwoju kompetencji w Polsce. Publikacja opracowana w ramach projektu „Budowa systemu kształcenia wiedzy, kompetencji i postaw warunkujących szanse rozwojowe Państwa Polskiego w erze rewolucji przemysłowej 4.0”, Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej, 2020 r.
2. Kompetencje przyszłości, Stefan M. Kwiatkowski, Wydawnictwo FSRE, Warszawa, 2018 r.
3. Future Work Skils 2020, Institute for the Future for the University of Phoenix Research Institute, 2011 r.
4. Pracownik przyszłości, Infuture hatalska foresight institute, SAMSUNG, Gdańsk 2019.
5. Pismo Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 lipca 2021 r. nr DKO-WNP.4092.46.2021.DB
6, 7, 8. Nowe kierunki polityki oświatowej państwa wyznacznikiem pracy szkół, Jan Lewandowski, Monitor szkoły, wrzesień 2021 r.
9. Czas na szkołę kompetencji, Edukacyjna Fundacja im. Romana Czerneckiego, Warszawa 2021 r.
10. Jak kształtować kompetencje kluczowe? Metody pracy z uczniami, Sabina Furgoł, ROM-E Metis, Katowice.
11. Rozwój kompetencji uczniów – wybrane zagadnienia, Bartłomiej Karolus, dyrektor ZSP w Hamężach.
12. Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030 – część ogólna, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa 2019 rok.

Joanna Poźnikiewicz, konsultant ds. wspomagania szkół i placówek