Fascynującą wędrówkę przez pałace, dwory i zespoły pałacowo-parkowe zafundowali uczestnikom Forum Ekologicznego w Elblągu jego uczestnicy a zarazem twórcy – laureaci konkursu plastycznego, literackiego i prezentacji multimedialnych. Forum w kategorii szkół podstawowych odbyło się w dnia 26 kwietnia 2017 r., a dzień później 27 kwietnia na Forum spotkali się uczniowie i nauczyciele szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych.
Znakomitą okazją do tego rodzaju spotkań tematycznych są poprzedzające je konkursy, w których licznie uczestniczą kreatywni uczniowie i nauczyciele. Wszystkim tegorocznym konkursom przyświecał cel główny: Odkrywanie lokalnego dziedzictwa oraz promocja bogactwa przyrodniczego i kulturowego Warmii, Mazur, Powiśla i Żuław.
Pałac w Słobitach był niegdyś piękny
Tętnił życiem, dziś jest mizerny
Rodzina zu Dohna tutaj mieszkała
Lecz po wojnie już wrócić nie miała …
Dziś władczynią pałacu jest Matka Natura
Która przystroiła go w swoje szaty
To miejsce w historii i pamięci zapisane ma swe daty…
Kornelia Kowzan, SP w Słobitach
Wojewódzki konkurs plastyczny miał skupić uwagę młodych twórców na Perłach architektury w wielokulturowym krajobrazie Warmii, Mazur, Powiśla i Żuław. Indywidualna aktywność twórcza jego uczestników (w liczbie 412), wsparta przez zafascynowanych tematem nauczycieli, przyniosła efekt w postaci ciekawych ilustracji, które mogłyby być ozdobą albumu promującego wielokulturowe bogactwo Regionu. Przedłożone na konkurs prace ukazują współcześnie istniejące obiekty architektoniczne. Czasem są one dowodem dawnej świetności, a czasem zaledwie jej echem, bo pozostały po nich już tylko ruiny. Nagrodzone w konkursie prace można podziwiać na wystawie WMODN w Elblągu przy ul. Wojska Polskiego 1, II piętro. Wśród pereł architektury charakterystycznych dla Regionu, uwiecznionych dowolną techniką płaską kredką, farbą lub tuszem podziwiać można miedzy innymi takie obiekty jak: zamki w Nidzicy, Malborku, Lidzbarku Warmińskim, Pasłęku; pałace w Galinach, Mortęgach, Łężanach, Klonowie, Słobitach (ruiny); obiekty kultu sakralnego (kościoły, katedry, sanktuaria) w Grzędzie, Raszągu, Ornecie, Łęczu, Rychnowie, Stoczku Klasztornym, Krośnie, Słobitach, Świętej Lipce, Elblągu; dom podcieniowy w Rozgarcie, folwark w Kadynach, most kolejowy w Pieniężnie, wiatrak holenderski w Palczewie, piramida w Rapie a także panoramy elbląskiej i działdowskiej Starówki oraz Wzgórza Katedralnego we Fromborku. Na konkurs wpłynęło dużo wartościowych prac, z których emanuje duma z bogactwa przyrodniczo-kulturowego swojej najbliższej okolicy, dlatego wszystkim należą się wyrazy uznania i zachęty do dalszych poszukiwań artystycznych w łączności z poznawaniem swojej tożsamości kulturowej.
Tam, gdzie oko cieszy żółć pól,
Tam, gdzie woda w jeziorze się mieni,
Tam, gdzie czas staje i czeka,
Tam chcę cię zabrać.
Karina Kyc, ZSR w Ostródzie
Dopełnieniem tematyki zrealizowanej poprzez konkurs plastyczny był konkurs literacki. Każdy wiersz, wyrażał w sposób niepowtarzalny i artystyczny fascynację Różnorodnością i pięknem przyrody Warmii, Mazur, Powiśla i Żuław. Do organizatorów wpłynęło 297 utworów zawierających odniesienie do wybranego miejsca w Regionie. I tak, młodzi „literaci” odkrywali najpierw dla siebie, potem z konieczności przed bardzo wyczuloną Komisją, a wreszcie dla wszystkich uczestników Forum, znane i nieznane ostoje dzikiej, jak i mądrze zagospodarowanej przyrody. Opiewali przyrodę rzek (np. nagrodzone wiersze Oda do Sajny, Myśl o Krutyni), jezior (np. Jezioro Druzno, Przystań nad Jeziorem Pierzchalskim), swoich Małych Ojczyzn i urokliwych miejscowości (np. Panny Żuławskie, Oda do Bażantarni, Droga do stuletnich dębów – ścieżki życia, Moje Żuławy, Piechotką przez Kadyny).
Najbardziej „odkrywczym” okazał się konkurs prezentacji multimedialnych, stanowiący przegląd Dworów i zespołów pałacowo-parkowych w krajobrazie przyrodniczo-kulturowym Warmii, Mazur, Powiśla i Żuław. Otrzymaliśmy sporą porcję wiedzy na temat lokalnego wielokulturowego dziedzictwa wpisanego w cudownie urozmaicony krajobraz ww. krain.
Uwarunkowania historyczne obecnej spuścizny dworsko-pałacowej na terenie Warmii i Mazur przybliżyła uczestnikom Forum dr hab. Izabela Lewandowska, wykładowca UWM w Olsztynie. W swoim wykładzie przypomniała niełatwe i skomplikowane losy właścicieli ziem obecnego województwa warmińsko-mazurskiego. Na przykładzie pałacu w Sztynorcie, prześledziliśmy losy i wpływ junkrów (pruskich posiadaczy ziemskich wywodzących się z końca okresu panowania Krzyżaków) oraz szlachty wywodzącej się z plemion staropruskich, na obraz lokalnego dziedzictwa kulturowego. Wschodniopruska architektura rezydencjonalna jest wytworem i dowodem „architektury swego czasu”, która niezależnie od panujących mód, wniosła liczne niuanse stanowiące o odmienności swoich budowniczych i właścicieli. Zachowując pruską powściągliwość, uwidaczniają się tu elementy włoskie, francuskie a także polskie, w zależności od upodobań i pojęcia estetyki kolejnych właścicieli dworów i pałaców. Wkomponowane we wspaniałą przyrodę Warmii i Mazur stanowią swoiste przystanki na drodze turystycznych penetracji naszego regionu.
Przechodząc od strony Elbląga widzę
Jak gęsty las tuli klasztor na wzgórzu.
Idę ścieżką w dół do stodoły,
Która jest ceglanym dowodem,
Że pruska elegancja Kadyn
Należy do przeszłości…
Aelx van Ieperen
Przed młodymi uczestnikami Konkursów zgromadzonymi na Forum, objawiła się też bolesna prawda o losach pięknych rezydencji, folwarków, pałaców i dworów dawnych właścicieli pruskich po roku 1945. Wiele „niczyich” majątków zajęli nowi osadnicy, funkcjonujący wg tzw. zasad gospodarki uspołecznionej. Dawna świetność większości dworów odeszła w niebyt pod zarządem PGR-ów. Pałace i dwory zostały rozkradzione, przeszabrowane albo wręcz zrujnowane. Obecnie część obiektów ocalałych przed całkowitą dewastacją, ma już nowych właścicieli, którzy usiłują przywrócić im utraconą świetność. Niektóre otrzymały nowe życie jako hotele, szkoły, siedziby administracji publicznej lub pełnią funkcję naukowo-kulturalno-muzealną. Te zapomniane, obrócone w ruinę zostały przejęte we władanie przyrody. Obrosły mchem, straszą pustymi otworami okiennymi, giną w zaroślach i … niepokoją tajemnicą.
O tak zróżnicowanych losach dworów i zespołów pałacowo-parkowych traktowały prezentacje multimedialne uczniów szkół podstawowych i gimnazjów. Podczas spotkania zostały przedstawione przez autorów tylko wybrane, zróżnicowane w formie i treści prezentacje. Szczególną uwagę i zachwyt wzbudziły dojrzałe w formie, bogate w przekazie historyczno-społecznym, świetnie udokumentowane, opatrzone osobistą narracją wystąpienia dwojga gimnazjalistów i ucznia SP. Zobaczyliśmy film gimnazjalistki z Wilcząt z osobistym udziałem i komentarzem autorki, zrealizowany w konwencji medialnego reportażu-korespondencji dla TV z ruin pałacu w Gładyszach, zatytułowany Biała Dama w Gładyszach. Spójny i dopracowany technicznie okazał się też film ucznia Gimnazjum nr 4 w Elblągu, poświęcony pałacowi Augusta Abberga w Elblągu (obecnie siedziba Nadleśnictwa Elbląg w sąsiedztwie Parku Bażantarnia). Odmienną formą przekazu zachwycił z kolei uczeń VI klasy SP Nr 6 w Elblągu, prezentując Drogę do Świętajna. Zaproponował zainteresowanym nową trasę turystyczną szlakiem dworsko-pałacowym z Elbląga do Świętajna, gdzie mieszka jego babcia. Wskazał, gdzie warto się zatrzymać, co zwiedzić, co sfotografować i gdzie kontemplować przyrodę, ot taki sprawdzony szlak wg Witka. Konkurs obfitował w różnorodne prezentacje przedstawiające pojedyncze wyjątkowe obiekty lub też stanowiące przegląd (katalog) wybranych obiektów z określonego terenu. Przywołując przykładowe nagrodzone prace, pragnę zainspirować wszystkich, którzy są ciekawi dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego swojego Regionu, do własnych poszukiwań dróg turystyki krajoznawczej. Oczywiście należy sięgać po przewodniki i foldery turystyczne, ale też warto samodzielnie planować autorskie wypady na łono przyrody, która koegzystując z różnymi obiektami architektonicznymi tworzy niepowtarzalny krajobraz kulturowy naszego Regionu. Pozostając w temacie przewodnim tegorocznych szkoleń WMODN w Elblągu ECEE zaproponowało nauczycielom dwa wyjazdy edukacyjne: Śladami dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego na styku Warmii i Mazur - Reszel i okolice oraz Ziemia Górowska – kraina wielu kultur i królestwo bociana białego. Zajęcia w terenie łączące poznawanie bogactwa przyrodniczego z kulturowym cieszą się wielkim zainteresowaniem, a liczbę uczestników ogranicza niestety pojemność autokaru.
Autorki konkursów i organizatorki Forum Ekologicznego 2017 – Wiesława Kamińska i Janina Meller, konsultantki WMODN w Elblągu wyrażają swoje uznanie i podziękowanie wszystkim twórcom i uczestnikom Forum za liczny udział i kreatywne podejście do promocji Regionu, która była głównym celem przedsięwzięcia. Wszyscy nagrodzeni i wyróżnieni w konkursach otrzymali nagrody ufundowane przez WFOŚiGW w Olsztynie.
W artykule nie podano danych personalnych autorów prac konkursowych, ponieważ wcześniej opublikowano już wykaz laureatów na stronie www.wmodn.elblag.pl w zakładce EC Edukacji Ekologicznej, Konkursy
Janina Meller,
konsultant ds. biologii z ekologią WMODN w Elblągu